Robinsonowie Warszawscy (cz.3)

Szanowni Państwo, dziś zapraszamy Was na film "Miasto nieujarzmione" zatytułowany także "Robinson warszawski". Film kręcony bezpośrednio po zakończeniu wojny, ukończony w roku 1950 lecz wyświetlony w pierwotnej wersji dopiero w TVP w 2002 roku.

Fabuła zainspirowana nieco wspomnieniami Władysława Szpilmana nie jest zaskakująca jak na owe czasy: po upadku powstania warszawskiego pozostaje w ruinach miasta samotny mężczyzna, Rafalski, "warszawski Robinson". Ratuje od śmierci Krystynę. Niemcy wysadzają w powietrze resztki miasta, zamieniają je w gigantyczne rumowisko. Żyją tu także trzej powstańcy (chcą przedostać się na prawy brzeg Wisły; jeden z nich Andrzej, zakochuje się w Krystynie) oraz radziecki spadochroniarz, który drogą radiową przesyła wiadomości o ruchach wojsk niemieckich. Otoczony przez Niemców skierowuje ogień radzieckiej artylerii na siebie i ginie. Warszawa zostaje wyzwolona. Wojska radzieckie i polskie ruszają w kierunku Berlina.

Losy samego filmu są też ciekawe. Pierwsza wersja scenariusza autorstwa Jerzego Andrzejewskiego i Czesława Miłosza powstała już w roku 1945. Scenariusz skupiał się przede wszystkim na samotności i zagrożeniu. Robinson był świadkiem zagłady miasta i swego świata, Krystyna, którą uratował od śmierci i pokochał, odeszła z innym - powstańcem Andrzejem. Robinson, znów samotny ginie od przypadkowej kuli na chwilę przed wyzwoleniem Warszawy.

Jednak kierownictwo "Filmu Polskiego" wysunęło wobec scenariusza szereg zastrzeżeń i postanowiło o zrealizowaniu w pierwszej kolejności filmu "bezpośrednio opowiadającego o powstaniu warszawskim". Film ten jak wiemy - nie powstał.

Równocześnie trwały prace nad zmianami w scenariuszu; czego skutkiem było wycofanie się z roli scenarzysty Czesława Miłosza. Ostatecznie w 1948 skierowano do produkcji scenariusz bardzo odbiegający od wersji pierwotnej ale "socjalistycznie ideowo poprawny" - obok Rafalskiego i Krystyny pojawiło się trzech bojowników AL próbujących przedrzeć się do Sowietów na prawy brzeg Wisły. Wprowadzono też sceny obrad sztabu niemieckiego podejmującego decyzje o zniszczeniu miasta, a na początku i końcu filmu miały pojawić się sceny współczesne: pierwszy epizod miał pokazywać członków rządu, którzy, oglądając ruiny Warszawy, podejmują decyzję odbudowy, usunięto zaś pierwotne zakończenie. Słowem - z dramatu psychologicznego powstała kolejna propagandówka.

W 1949r. powstała pierwsza wersja filmu, w której jeszcze bardziej wyeksponowany został wątek bojowników AL, a w ostatniej scenie filmu Rafalski obserwuje przemarsz żołnierzy LWP przez Warszawę w drodze na Berlin. W tej wersji film zaprezentowano uczestnikom Zjazdu Filmowców, który odbył się w dniach 19-22 listopada 1949r. w Wiśle. Pomimo wielkiej ilości zmian, całkowicie wypaczających idee scenariusza Andrzejewskiego i Miłosza, film spotkał się z olbrzymią falą krytyki, m. in. skrytykowano jako "zbyt formalistyczną" muzykę autorstwa Artura Malawskiego. Film poddano dalszym przeróbkom, wprowadzono nową postać radzieckiego radiotelegrafisty "Fiałki", który ukrywa się w ruinach Warszawy wraz z Rafalskim i AL-owcami, dokręcono wiele scen dziejących się na prawym brzegu Wisły. Powstała też nowa muzyka do filmu, tym razem autorstwa Romana Palestera. W ostateczności zmieniono też tytuł, teraz zamiast "Robinson warszawski" nazywał się "Miasto nieujarzmione". Dopiero w tej wersji film w grudniu 1950 pojawił się na ekranach.

2 sierpnia 2002r. TVP pokazała wcześniejszą wersję filmu nazywając ją pierwotną - ale nie jest to do końca pewne; co prawda film nosi tytuł "Robinson warszawski" a treść odpowiada pierwszemu zrealizowanemu wariantowi scenariusza (m. in. brak postaci Fiałki), ale jednocześnie słyszymy muzykę Palestera. Najprawdopodobniej jest to jedna z pierwszych przeróbek pierwotnej wersji, dokonanych bezpośrednio po Zjeździe w Wiśle. Ta ostatnia raczej na pewno nie zachowała się.

Dodatkowym "smaczkiem" filmu są plenery; gruzy warszawskiej Starówki, ul. Długa i Barokowa, okolice pl. Napoleona, kamienice na rogu Orlej i Leszna, ul. Czackiego.

*Michał*

(na podstawie opisu w bazie FilmPolski)